Historia Raciążka
Raciążek w starodawnych drukach i książkach nosi nazwę „Raciąż” z dodatkiem „Włocławskiego biskupstwa miasto”. Już w XIII w. należał do biskupów kujawskich. Pierwszą wzmiankę o tej miejscowości mamy już w 1065 roku. Znakomitą ozdobą Raciążka był zamek zbudowany na krańcu wysokiego wzgórza, we wschodniej, najstarszej części wsi, opodal dawnego rynku. Początek Raciążka można więc odnieść już do 1200 roku. Jako własność biskupów kujawskich Raciążek wzmiankowany jest po raz pierwszy w dokumencie Kazimierza Księcia Kujawskiego, Syna Konrada Mazowieckiego w 1250 roku. Zamek w Raciążku przechodził różne koleje, podobnie jak i wieś. W latach 1317-1867 Raciążek posiadał prawa miejskie i stanowił aż do 1793 roku, jako ośrodek kluczowy posiadłości ziemskich, własność biskupów kujawskich, napadany często przez Krzyżaków. W 1329 i 1330 roku broni się bohatersko przed Krzyżakami, którzy po długim oblężeniu zdobywają miasto, mordują całą załogę zamku wraz z kobietami i dziećmi. Obrabowano doszczętnie zamek i spalono. W 1335 roku biskup Maciej Gołańczewski odbudowuje zamek w stylu gotyckim. Odbudowany i odnowiony po kolejnych zniszczeniach został w połowie XVIII w. przebudowany przez biskupa K. Szembeka na rezydencję pałacową. Dnia 10 czerwca 1397 roku na zamek przybywa Królowa Jadwiga. Wkrótce też odbywają się tu układy polsko-krzyżackie. W 1402 roku Raciążek gości króla Władysława Jagiełłę, który na zamku przyjmuje hołd od Ulryka v. Ostein.W 1404 Król Jagiełło gościł na zamku Wielkiego Mistrza Konrada Von Jungingena,przy tym spotkaniu Krzyżacy zwrócili Koronie Polskiej Ziemie Dobrzańską co zagwarantowało pokój pomiędzy Zakonem Krzyżackim a Unią Polsko-Litewska tzw.Pokój w Raciążu. W 1410 roku odbyło się na zamku spotkanie króla Władysława Jagiełły z wielkim mistrzem Henrykiem von Plomen. Po wiekopomnym zwycięstwie pod Grunwaldem król Władysław Jagiełło przeprawia się przez Wisłę w okolicach Raciążka, aby tu na zamku biskupowi Olicie osobiście podziękować za sprawną organizację wywiadowczą. W tymże roku wielki mistrz Henryk v. Plomen znużony wojną prosi króla o rozejm. Na miejsce obrad król wyznaczył zamek w Raciążku.Z chwilą upadku Zakonu Krzyżackiego kończy się historyczna rola zamku, który odtąd jest tylko rezydencją biskupów kujawskich, zwłaszcza biskupa kujawsko-pomorskiego Hieronima Rozrażewskiego (1581-1600) fundatora obecnego kościoła. Powstanie parafii Raciążek datowane jest już przed 1326 rokiem. Pierwsza wzmianka o Raciążku znajduje się w tak zwanym falsyfikacie mogileńskim odnoszącym się do 1065 roku. Inne źródła podają lata 1146-47. Rozwój parafii ściśle związany był z dziejami miasteczka oraz zamku będącego rezydencją króla Władysława Jagiełły, królowej Jadwigi, a potem stanowiącego własność biskupów kujawskich. Z 1325-27 roku pochodzą pierwsze wzmianki o najstarszym kościele drewnianym zniszczonym przez Krzyżaków. Kościół parafialny pod wezwaniem Wszystkich Świętych i Świętego Hieronima pochodzi z XVI wieku. Jego fundatorem jest biskup kujawsko-pomorski Hieronim Rozrażewski. Budowano go w latach 1597-1612. Budowę ukończył biskup Wawrzyniec Gembicki w 1612 roku, a konsekracji dokonał biskup Miaskowski Baltazar w 1627 roku.
Zabytki:
- późnogotycko-renesansowy późnogotycko-renesansowy kościół Wszystkich Świętych i św. Hieronima z 1597-1612
- ruiny późnogotycko-renesansowy kościół Wszystkich Świętych i św. Hieronima z 1597-1612
ruiny zamku biskupiego z 1323-64, rozbudowanego w 1467 i 1533 i I połowie XVIII w., będące zarazem punktem widokowym na Dolinę Wisły
- chata drewniana z pierwszej połowy XIX w. przy ul. Nadgórnej 14
- dom z początku XIX w. przy ul. Zamkowej 39
Z DZIEJÓW RACIĄŻKA I ZAMKU
1065 LUB 1165 /W DOKUMENCIE DRUGA CYFRA NIECZYTELNA/
PIERWSZA WZMIANKA O RACIĄŻKU NA KUJAWACH W AKCIE UPOSAŻENIA KLASZTORU BENEDYKTYNÓW W MOGILNIE
1250 JAKO WŁASNOŚĆ BISKUPÓW WŁOCŁAWSKICH, RACIĄŻEK PO RAZ PIERWSZY WYSTĘPOWAŁ W DOKUMENCIE KSIĘDZA KUJAWSKIEGO- KAZIMIERZA, SYNA KONRADA MAZOWIECKIEGO
1317 RACIĄŻEK UZYSKAŁ PRAWA MIEJSKIE- MAGDEBURSKIE
1397 KRÓLOWA JADWIGA PERTRAKTOWAŁA Z WIELKIM MISTRZEM KONRADEM VON JUNGINGEN O ZWROT ZIEMI DOBRZYŃSKIEJ NA ZAMKU
(W KOŚCIELE ORNAT WEDŁUG LEGENDY JEJ RĘKI)
1402 KRÓL WŁADYSŁAW JAGIEŁŁO ODEBRAŁ NA ZAMKU HOŁD
OD ULRYKA VON OSTEN, HRABIEGO DREZDENKA
1404 KRÓL WŁADYSŁAW JAGIEŁŁO Z RADĄ KRÓLEWSKĄ PROWADZIŁ UKŁADY Z KRZYŻAKAMI /ODZYSKAŁ ZIEMIĘ DOBRZYŃSKĄ (PODPISANIE POKOJU W RACIĄŻU)
1410 POBYT KRÓLA NA ZAMKU PO ZWYCIĘSKIM GRUNWALDZIE / ROZMOWY POKOJOWE Z ZAKONEM KRZYŻACKIM
1464-1500 PRZEBUDOWA ZAMKU, ORNAMENTYKA GOTYCKA
1734 BISKUP KRZYSZTOF SZEMBEK WZNOSIŁ PAŁAC WŁOSKI Z OGRODEM / BYŁ TO PAŁAC PIĘTROWY Z ŁAMANYM MANSARDOWYM DACHEM, OKNA Z PILASTRAMI.
Z UPADKIEM POLSKI, ZAMEK POPADŁ W RUINĘ
1827 PRUSKI ADMINISTRATOR SYDOW ZNISZCZYŁ ZAMEK, ROZEBRANO GO DO FUNDAMENTÓW, CEGŁE WYWIEZIONO DO TORUNIA NA OBORY I STAJNIE, NA DWÓR I BROWAR W OSTROWACH I FOLWARK W STRASZEWIE
1830 W LECIE PRZEZ WISŁE OBOK RACIĄŻKA PRZEPRAWIAŁA SIĘ ARMIA CARSKA GEN. PASZKIEWICZA, PRZEZ BRZEŚĆ I KOWICZ NA WARSZAWĘ BY STŁUMIĆ POWSTANIE LISTOPADOWE
1867 RACIĄŻEK UTRACIŁ PRAWA MIEJSKIE
1912 RUINY ZAMKU WYKUPIONE ZOSTAŁY PRZEZ CIECHOCIŃSKIE KOŁO TOWARZYSTWA OPIEKI NAD ZABYTKAMI ZA 150 RUBLI
1978 ROZPOCZĘŁY SIĘ BADANIA ARCHEOLOGICZNO-ARCHITEKTONICZNE PRZEZ KATEDRĘ ARCHEOLOGII UNIWERSYTETU ŁÓDZKIEGO
Ruiny zamku
biskupów kujawskich, gotyckiego, wzniesionego po 1330 roku na miejscu starszego, drewnianego. Miejsce traktatów dyplomatycznych króla Władysława Jagiełły z Krzyżakami w 1404 roku i po bitwie grunwaldzkiej w 1410 r.
W pierwszej połowie XVIII wieku zamek przebudowany na rezydencję pałacową. Po sekularyzacji dóbr opuszczony popadł w ruinę i uległ rozbiórce w pierwszej połowie XIX wieku.
Do dziś zachowały się fragmenty murów czworobocznego budynku gotyckiego na fundamentach z głazów oraz fragmenty murów obronnych, wieży i części murów piwnicznych budynku zamkowego. Zamek położony na stromym cyplu dawnej skarpy wiślanej. Zachowane fragmenty czworobocznego budynku.
Renesansowy kościół Wszystkich Świętych i św. Hieronima, o tradycjach gotyckich, z 1597 roku z fundacji biskupa kujawskiego Hieronima Rozrażewskiego; kwadratowa wieża nakryta barokowym hełmem, prezbiterium zamknięte absydą. Wyposażenie późnorenesansowe i barokowe z XVII i XVIII wieku (m.in. ołtarz główny późnorenesasnowy z 1615 roku, manierystyczne stalle z 1630 roku o bogatej dekoracji snycerskiej); liczne rzeźby i obrazy.
W pomieszczeniu nad zakrystią urządzono muzeum parafialne. Zgromadzono tu wiele interesujących eksponatów z różnych epok, z licznymi naczyniami i przedmiotami liturgicznymi oraz rzeźbą sakralną, starodrukami XVI-XIX w., jest także m.in. sztylet XIV-wieczny, hełm tatarski z XVII w., księgi mszalne i in
